Do kluczowych zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika oraz innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej. Na przestrzeni lat zmieniła się rola i pozycja procesowa inspektora pracy, a także prawo materialne i procesowe w sprawach wykroczeń. Przybliżenia tej problematyki podjął się Mateusz Borek z Okręgowego Inspektoratu Pracy Rzeszowie.
Oskarżycielem publicznym jest organ, który we własnym imieniu, ale w interesie publicznym, wnosi i popiera oskarżenie wytoczone przez złożenie wniosku o ukaranie. Umocowanie prawne udziału inspektora pracy w postępowaniu w sprawach o wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej określa ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, która w art. 10 ust. 1 pkt 15 stanowi, że do zadań PIP należy ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.
Zgodnie z art. 17 § 2 k.p.s.w. inspektor pracy jest oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym w Kodeksie pracy, a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, jeżeli ustawa tak stanowi.
Nawet pobieżna analiza współczesnego ustawodawstwa, obejmującego typizację wykroczeń i procedurę ścigania ich sprawców, przekonuje, że i zakres ingerencji sankcji karnej w stosunki zatrudnienia, i zakres zadań Państwowej Inspekcji Pracy w odniesieniu do ścigania sprawców wykroczeń z tą ingerencją związanych systematycznie się poszerza.
Inspektor pracy jest oskarżycielem publicznym w sprawach o następujące wykroczenia:
1) z art. 281-283 Kodeksu pracy,
2) z art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
3) z art. 22 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy,
4) z art. 111-116 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o pracy na morzu,
5) z art. 12a ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych,
6) z art. 27-28 ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych,
7) z art. 133 ust. 1-2 ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej,
8) z art. 39 ustawy z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych,
9) z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji,
10) z art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej,
11) z art. 27-28b ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług,
12) z art. 8e ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę,
13) z art. 10 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni.
Są to wykroczenia związane z naruszeniem reguł dotyczących wykonywania pracy. Rozwiązanie takie należy uznać za właściwe ze względu na kompetencje tych organów w zakresie ustalania stanów faktycznych oraz interpretacji przepisów w zakresie spraw dotyczących obowiązków związanych z przestrzeganiem przepisów prawa pracy, zasad bhp oraz innych przepisów wynikających na przykład z układów zbiorowych, które spoczywają na pracodawcy.
Inspektor pracy w sprawie o wymienione wykroczenia – oprócz prokuratora, straży granicznej (w przypadku naruszenia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy), dyrektora Urzędu Morskiego (w przypadku naruszenia przepisów ustawy o pracy na morzu) – jest wyłącznym oskarżycielem publicznym. Jedynym wyjątkiem jest prokurator. Zgodnie z art. 18 § 1-3 k.p.s.w. oskarżycielem publicznym we wszystkich sprawach o wykroczenia może być prokurator przez złożenie wniosku o ukaranie albo wstąpienie do toczącego się postępowania. W obu sytuacjach udział prokuratora wyłącza udział innego oskarżyciela publicznego, w tym także inspektora pracy.
