Projekt budżetu Państwowej Inspekcji Pracy na rok 2024 oraz zakaz handlu i powierzania wykonywania pracy w handlu w niedziele i święta, obowiązującego na podstawie ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz niektóre inne dni – oto tematy, które zdominowały posiedzenie Rady Ochrony Pracy 5 października 2023 roku.
Główny Inspektor Pracy Katarzyna Łażewska-Hrycko wraz z zastępcami: Małgorzatą Dziemińską, Jarosławem Leśniewskim i Dariuszem Mińkowskim uczestniczyła w – odbywających się w trybie wideokonferencji – obradach sejmowej Rady Ochrony Pracy. Gośćmi ze strony Głównego Inspektoratu Pracy byli także: dyrektor Departamentu Budżetu i Finansów Grażyna Witkowska oraz dyrektor Departamentu Prawnego Wojciech Gonciarz.
W pierwszej części obrad członkowie ROP przyjęli stanowisko w sprawie realizacji przez PIP kontroli wykazu stanowisk, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz ewidencji pracowników wykonujących te prace.
W drugiej części Główny Inspektor Pracy przedstawiła projekt budżetu Państwowej Inspekcji Pracy na 2024 rok.
– Specyfika dochodów urzędu powoduje, iż niezwykle trudno jest je zaplanować. Opieramy się przede wszystkim na doświadczeniach urzędu z lat poprzednich, bazując na przeprowadzanych analizach należności i wykonania planu w okresie ostatnich kilku lat – mówiła szefowa inspekcji. Warto zaznaczyć, że łączny plan dochodów w 2024 roku to kwota 3 mln 7 tys. zł, wyższa od planu na 2023 rok o 535 tys. zł.
Planowany budżet przewiduje także wzrost wydatków, który będzie spowodowany między innymi: przewidywaną wysoką inflacją, dwukrotnym wzrostem minimalnego wynagrodzenia, który spowoduje konieczność podnoszenia wynagrodzeń za świadczone usługi przez podmioty gospodarcze w zawartych przez urząd umowach wieloletnich oraz intensyfikacją działalności prewencyjno-promocyjnej. Na wzrost wydatków znacząco wpłynie również konieczność wyposażenia stanowisk pracy wraz z dodatkową powierzchnią dla nowo zatrudnionych 30 pracowników w związku z planowanym wejściem w życie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia praw.
Członkowie Rady ze zrozumieniem odnieśli się do przedstawionych założeń budżetowych.
Ostatnim punktem obrad była prezentacja materiału „Zakaz handlu i powierzania wykonywania pracy w handlu w niedziele i święta, obowiązującego na podstawie ustawy z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz niektóre inne dni”. W słowie wstępnym Katarzyna Łażewska-Hrycko podkreśliła między innymi:
– W ubiegłych latach wszyscy obserwowaliśmy, że coraz więcej sklepów, w tym wielkopowierzchniowych, korzystało z możliwości prowadzenia handlu w niedziele jako placówki pocztowe, wbrew założeniom, jakie przyświecały ustawodawcy podczas uchwalania ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Problem ten, dzięki interwencji ustawodawcy, obecnie nie występuje. Jednak praktyka kontrolna Państwowej Inspekcji Pracy pokazała, że od 2022 r. pojawiły się nowe obszary, w których występują problemy, a przedsiębiorcy poszukują nowych sposobów na obchodzenie zakazów wynikających z ustawy.
Szczegółowego omówienia problemu dokonał Wojciech Gonciarz, dyrektor Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy.
W 2022 r. skontrolowano łącznie 2869 placówek handlowych (w tym 194 wielkopowierzchniowych) – najwięcej na terenie działania okręgowych inspektoratów pracy w Warszawie (408), Katowicach (322) i Bydgoszczy (307). Dodatkowo inspektorzy pracy, dokonując rozpoznania (przede wszystkim na skutek zgłoszeń przyjętych na telefony dyżurne i innego rodzaju sygnałów), odwiedzili 1568 placówek, stwierdzając, że były one – zgodnie z przepisami – zamknięte. Zatem działania kontrolne i rozpoznawcze objęły łącznie 4437 sklepów.
Natomiast w I półroczu 2023 r. przeprowadzono 602 kontrole w wyżej wskazanym zakresie (z czego 48 w placówkach handlowych wielkopowierzchniowych); największą liczbę kontroli odnotowano w okręgowych inspektoratach pracy w Łodzi (89), Katowicach (69) i Warszawie (64). Oprócz tego sprawdzono 102 sklepy, które były zgodnie z przepisami zamknięte w dni objęte zakazem handlu. Zatem w I półroczu 2023 r. działania kontrolne i rozpoznawcze objęły 704 placówki handlowe.
Odsetek kontroli, w toku których stwierdzono naruszenie zakazu powierzania pracownikom lub zatrudnionym pracy w handlu lub przy wykonywaniu czynności związanych z handlem w 2022 r., wyniósł 20 proc., zaś w I półroczu 2023 r. – 31,7 proc.
– Aktualnie podstawowym problemem są placówki, głównie wielkopowierzchniowe, ale także coraz częściej mniejsze, korzystające z wyłączenia spod zakazu handlu, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (placówki handlowe w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku). Jako przykład należy wskazać niektóre placówki sieci prowadzącej super- i hipermarkety spożywcze oraz budowlane, które prowadzą handel w niedziele ze względu na działające w nich „Kluby czytelnika”, sieci sklepów z alkoholem prowadzących wypożyczalnie sprzętu sportowego, gier planszowych itp. – stwierdził dyrektor Gonciarz.
W 2022 i 2023 r. w pięciu sprawach o wykroczenia z art. 10 ustawy o ograniczeniu handlu (…) zakończonych prawomocnymi wyrokami uniewinniającymi, a dotyczących stosowania wyjątku, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, Główny Inspektor Pracy wystąpił do Prokuratora Generalnego o wniesienie kasacji (w sprawach o wykroczenia kasację może wnieść Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich). We wszystkich sprawach Prokurator Generalny podzielił stanowisko inspekcji i wniósł ten nadzwyczajny środek zaskarżenia.
Działania takie były niezbędne ze względu na niejednolitość orzecznictwa zarówno sądów okręgowych, jak i rejonowych, a także różnice terytorialne. Na terenie działania niektórych sądów okręgowych zaczęła się kształtować linia orzecznicza dopuszczająca korzystanie ze wspomnianego wyjątku w przypadku zorganizowania na terenie placówki handlowej czytelni czy wypożyczalni sprzętu sportowego itp. Na terenie objętym właściwością działania innych sądów okręgowych takie praktyki uznawane były za niedopuszczalne. Dlatego też przyjęto, że rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy kasacji wniesionych przez Prokuratora Generalnego pozwoli na ustalenie właściwej interpretacji wskazanych artykułów ustawy.
13 oraz 20 września 2023 r. Sąd Najwyższy rozstrzygnął dwie spośród wniesionych kasacji. W obu przypadkach podzielił stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy i Prokuratora Generalnego co do sposobu rozumienia wskazanego wyżej przepisu, uznając, że możliwość korzystania z wyjątku, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy, nie zachodzi w sytuacji, gdy na terenie placówki handlowej zorganizowana zostanie wypożyczalnia sprzętu sportowego i rekreacyjnego, wypożyczalnia książek itp.
– Pomimo wzrostu od 2022 r. odsetka kontroli, w toku których stwierdzane są naruszenia zakazu powierzania pracownikom lub zatrudnionym pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta, działania inspektorów pracy zmierzające do wykrywania naruszeń należy ocenić pozytywnie, a czynności kontrolne podejmowane są tam, gdzie prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowości jest największe – podsumował Wojciech Gonciarz.
Galeria
