Zasady powierzania pracy młodocianym cudzoziemcom

W przypadku powierzania pracy na terytorium Polski cudzoziemcom będącym osobami młodocianymi (tj. takimi, które nie ukończyły 18 roku życia) muszą być przestrzegane:

• przepisy mające na celu objęcie szczególną ochroną pracowników młodocianych (w szczególności dział dziewiąty Kodeksu pracy – „Zatrudnianie młodocianych”) oraz
• regulacje prawne z zakresu legalności zatrudnienia cudzoziemców na terytorium Polski.

Ogólne zasady legalnego zatrudnienia cudzoziemców

Zgodnie z art. 87 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy cudzoziemiec – w tym również młodociany – spoza Unii Europejskiej (UE), Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Szwajcarii, czyli obywatel tzw. kraju trzeciego, może legalnie pracować na terytorium Polski, jeżeli – co do zasady – legitymuje się:

• ważnym zezwoleniem na pobyt w Polsce (w szczególności wizą lub zezwoleniem na pobyt czasowy na terytorium RP) – w formie uprawniającej do wykonywania pracy (nie może to być np. wiza wydana w celu turystycznym) oraz
• zezwoleniem na pracę.

Obowiązek sprawdzenia dokumentu pobytowego i przechowywania jego kopii

Stosownie do art. 2 i 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi ma obowiązek:

• żądać od cudzoziemca przedstawienia – przed rozpoczęciem pracy – ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP, w szczególności wizy lub karty pobytu;
• przechowywać kopię tego dokumentu – co najmniej przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca (należy jednak przyjąć, że w przypadku zatrudnienia cudzoziemca na podstawie umowy o pracę kopia ta powinna być przechowywana w aktach osobowych pracownika – na zasadach i przez okres obowiązkowego przechowywania tych akt).

Dokumenty pobytowe pozwalające na świadczenie pracy

Wizy przeznaczone typowo do wykonywania pracy na terytorium Polski to wizy wydane przez polskie organy, w których cel wydania został oznaczony jako:

• „05a” – w celu wykonywania pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, wpisanego do ewidencji oświadczeń przez powiatowy urząd pracy;
• „05b” – w celu wykonywania pracy sezonowej;
• „06” – w celu wykonywania pracy, której nie obejmują powyższe wizy, tj. najczęściej na podstawie zezwolenia na pracę.

Wyżej wymienione rodzaje wiz nie są jednak jedynymi, które pozwalają cudzoziemcowi podjąć legalną pracę na terytorium Polski. Obowiązujące przepisy przyjmują bowiem zasadę, że dokument pobytowy odpowiedni do wykonywania pracy – wraz z zezwoleniem na pracę lub oświadczeniem o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi – stanowi każda wiza wydana przez polskie organy (typu „C” – wiza Schengen, krótkoterminowa lub typu „D” – wiza krajowa, długoterminowa), niezależnie od celu jej wydania oraz każde zezwolenie na pobyt czasowy, z wyjątkiem wiz i zezwoleń wskazanych w przepisach jako wykluczające podjęcie pracy – zostały one wymienione poniżej.

Dokumenty pobytowe, które wykluczają wykonywanie pracy

Co do zasady, cudzoziemiec nie może legalnie pracować, gdy przebywa na terytorium RP na podstawie:

• polskiej wizy, której cel wydania został oznaczony symbolem:
• „01” – cel turystyczny;
• „20” – korzystanie z ochrony czasowej;
• zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego na podstawie art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach.

Ruch bezwizowy

Ponadto, m.in. w celu podejmowania pracy, cudzoziemcy będący obywatelami określonych krajów mogą korzystać z ruchu bezwizowego (tzn. przekraczać granice bez konieczności uzyskania wizy lub innego dokumentu pobytowego) przy wjeździe na terytorium państw obszaru Schengen, w tym również Polski. Przywilej ten obejmuje m.in. obywateli Ukrainy, Mołdawii i Gruzji, ale tylko takich, którzy posiadają paszport biometryczny, wydany zgodnie z normami Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO). Okres, w którym cudzoziemiec może skorzystać z pobytu na podstawie ruchu bezwizowego, to 90 dni w ciągu każdego 180-dniowego okresu – liczy się tu łączny okres przebywania danego cudzoziemca na terytorium wszystkich państw strefy Schengen.

Uproszczona procedura zatrudniania obywateli Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Gruzji i Armenii – na podstawie oświadczenia

Co do zasady, cudzoziemiec z kraju trzeciego powinien posiadać zezwolenie na pracę, jednak w przypadku obcokrajowców będących obywatelami Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Gruzji lub Armenii – na mocy art. 87 ust. 3 i art. 88z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – może być stosowana tzw. uproszczona procedura powierzenia pracy cudzoziemcowi. Tacy cudzoziemcy mogą pracować bez zezwolenia na pracę – na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy danemu cudzoziemcowi, które podmiot powierzający pracę złożył w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na swoją siedzibę lub miejsce stałego pobytu, a PUP – przed rozpoczęciem pracy przez cudzoziemca – wpisał to oświadczenie do ewidencji oświadczeń.

Okres wykonywania pracy wskazany w złożonym oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi nie może być dłuższy niż 24 miesiące. Istnieje jednak możliwość powierzania pracy danemu cudzoziemcowi bez przerwy na podstawie kolejnych oświadczeń, przy czym każde z nich może zostać wpisane przez powiatowy urząd pracy do ewidencji na okres do 24 miesięcy.

Szczególne zasady zatrudniania obywateli Ukrainy – na podstawie powiadomienia na stronie: praca.gov.pl

Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Polski jest:

• obywatel Ukrainy, który w okresie od 24 lutego 2022 r. legalnie przybył do Polski z Ukrainy w związku z trwającymi tam działaniami wojennymi i deklaruje zamiar pozostania na terytorium RP (pobyt takich cudzoziemców jest legalny do 30 września 2025 r.),
• każdy inny obywatel Ukrainy, który przebywa legalnie na terytorium Polski – niezależnie od tego, czy przybył do Polski przed czy po wybuchu wojny w Ukrainie oraz bez względu na formę legalnego pobytu (może to być również forma, która w myśl ogólnych przepisów nie pozwala na wykonywanie pracy, np. wiza wydana w celu turystycznym),

jeżeli zostaną spełnione łącznie  warunki:

• podmiot powierzający pracę powiadomi w terminie 7 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy – za pośrednictwem strony internetowej: praca.gov.pl – powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy o powierzeniu pracy temu obywatelowi;
• praca jest powierzana w wymiarze czasu pracy lub liczbie godzin nie niższej niż wskazana w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu, odpowiednio zwiększonym w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy.
• wynagrodzenie które otrzymuje obywatel Ukrainy spełnia wymogi określone w przepisach o minimalnym wynagrodzeniu- w przypadkach gdzie przepisy te mają zastosowanie

Dopuszczalne formy zatrudniania młodocianych

W myśl przepisów działu dziewiątego Kodeksu pracy (dalej: „k.p.”) zatrudnianie młodocianych jest dopuszczalne w dwóch formach (które także dotyczą młodocianych cudzoziemców), to jest:

• w celu przygotowania zawodowego – na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego;
• w innym celu niż przygotowanie zawodowe – na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac (art. 200¹ i 200² p.).

Warunki dopuszczalności wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do lat 16

Istotna może być również informacja, że zgodnie z art. 304⁵ § 1  k.p. wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

Umowa cywilnoprawna z młodocianym? Tylko w przypadku zapewnienia wymaganej ochrony!

W zależności od:

• treści udzielonego danemu cudzoziemcowi zezwolenia na pracę, oświadczenia wpisanego do ewidencji przez powiatowy urząd pracy lub powiadomienia na stronie internetowej: praca.gov.pl (gdzie wskazany jest rodzaj umowy, która ma być podstawą wykonywania pracy przez cudzoziemca) oraz

• rzeczywistych okoliczności świadczenia pracy,

podmiot powierzający pracę może nawiązać z cudzoziemcem umowę o pracę, ewentualnie – ale tylko jeśli pozwala na to treść zezwolenia, oświadczenia lub powiadomienia oraz nie są spełnione warunki obowiązkowego zawarcia umowy o pracę – może skorzystać z umowy cywilnoprawnej (tj. ze zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej itp.).

Warto zwrócić uwagę, że w myśl art. 22 § 1¹ i § 1² k.p., zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy – tj. wykonywanie pracy określonego rodzaju za wynagrodzeniem, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę – jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu wyżej określonych warunków wykonywania pracy.

Na mocy art. 281 § 1 pkt 1 k.p. zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 k.p. powinna być zawarta umowa o pracę, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny od 1.000 do 30.000 zł.

W przypadku umów cywilnoprawnych z młodocianymi bardzo istotne znaczenie ma art. 304 k.p., zgodnie z którym pracodawca, a także przedsiębiorca niebędący pracodawcą jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy (określone w art. 207 § 2 k.p.) osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym na podstawie umów cywilnoprawnych) w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Dlatego też, w ocenie PIP, w stosunku do młodocianego (także cudzoziemca), z którym podmiot powierzający pracę zawarł umowę cywilnoprawną, należy odpowiednio stosować art. 200¹ k.p. Oznacza to w szczególności, że prace, które może wykonywać młodociany na podstawie takiej umowy, powinny ograniczać się do prac lekkich – tak samo, jak w przypadku umowy o pracę zawartej z młodocianym w celu wykonywania takich prac. Zgodnie z art. 200¹ § 2-3 i 5 k.p. praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204 k.p. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed dopuszczeniem go do pracy.

Ponadto należy mieć na uwadze, że w myśl ogólnych zasad wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego, zawarcie umowy cywilnoprawnej z osobą niepełnoletnią (co do zasady, jest to osoba, która nie ukończyła 18 roku życia) wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, tj. rodzica lub opiekuna (art. 10, 11, 15 i 17 k.c.). Chociaż Kodeks cywilny nie ustanawia takiego obowiązku, ze względów dowodowych należy zalecać, aby zgoda taka była wyrażona w formie pisemnej.

Legalność zatrudnienia młodocianych cudzoziemców

W przypadku zatrudnienia młodocianego cudzoziemca na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac lub umowy cywilnoprawnej, legalność powierzenia pracy takiej osobie opiera się na ogólnych zasadach zatrudniania cudzoziemców w Polsce, określonych przede wszystkim w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (zostały one przedstawione na wstępie).

Można oczywiście w tym celu wykorzystywać:

• w odniesieniu do obywateli Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Gruzji i Armenii – uproszczoną procedurę powierzania pracy, na podstawie oświadczenia wpisanego do ewidencji oświadczeń we właściwym powiatowym urzędzie pracy;
• w stosunku do obywateli Ukrainy – szczególne zasady zatrudniania, na podstawie powiadomienia, które składa się za pośrednictwem strony internetowej: praca.gov.pl (zgodnie z ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa).

Przygotowanie zawodowe młodocianych cudzoziemców

Ze skomplikowaną sytuacją prawną mamy natomiast do czynienia w zakresie legalności powierzania pracy młodocianym cudzoziemcom w celu przygotowania zawodowego. Powyższego zagadnienia dotyczy stanowisko Departamentu Rynku Pracy w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej. Wynika z niego, że – co do zasady – cudzoziemcy odbywający praktyczne przygotowanie do zawodu powinni posiadać zezwolenie na pracę.

W stanowisku tym wskazano jednak, iż podstawę prawną zwolnienia uczniów szkół ponadgimnazjalnych (obecnie ponadpodstawowych) z konieczności uzyskania zezwolenia na pracę stanowi § 1 pkt 13 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Zgodnie z tą regulacją zwolnieniem są objęci cudzoziemcy będący uczniami szkół zawodowych w państwach członkowskich UE, którzy wykonują pracę w ramach praktyk zawodowych przewidzianych programem nauczania, pod warunkiem uzyskania skierowania na taką praktykę ze szkoły zawodowej.

Praktyka zawodowa, jest jedną z form przygotowania zawodowego, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu. Zgodnie z tym rozporządzeniem praktyczna nauka zawodu jest organizowana w formie:

• zajęć praktycznych,
• a w technikum, branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej – także w formie praktyk zawodowych.

Zajęcia praktyczne organizuje się w czasie trwania zajęć dydaktyczno-wychowawczych, praktyki zawodowe uczniów mogą być organizowane w czasie całego roku szkolnego, w tym również w okresie ferii letnich.

W myśl powołanego rozporządzenia, praktyczna nauka zawodu odbywana w formie zajęć praktycznych:

• uczniów – jest organizowana przez szkołę na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, zawartej między dyrektorem szkoły a pracodawcą przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu;
• młodocianych – jest organizowana przez pracodawcę, który zawarł z nimi umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego.

U pracodawców może być także organizowana praktyka zawodowa dla uczniów technikum / szkoły branżowej II stopnia lub szkoły policealnej – odbywa się ona na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, zawartej pomiędzy dyrektorem szkoły a pracodawcą przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu w formie praktyk zawodowych.

Na podstawie analizy przytoczonych przepisów należy uznać, że warunki, o których mowa w § 1 pkt 13 rozporządzenia w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium RP jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, spełniają cudzoziemcy – uczniowie, którzy odbywają:

• praktykę u pracodawców, organizowaną na podstawie umowy zawartej między podmiotem oferującym miejsce praktyki a dyrektorem szkoły (technikum / szkoły branżowej II stopnia lub szkoły policealnej);
• zajęcia praktyczne organizowane przez szkołę na podstawie umowy zawartej między pracodawcą przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu a dyrektorem szkoły (branżowej I i II stopnia, specjalnej przysposabiającej do zawodu lub policealnej).

Natomiast pracownicy młodociani zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego co prawda realizują program nauczania, ale nie są kierowani na praktykę / zajęcia praktyczne przez szkołę. To pracodawca ewentualnie kieruje takie osoby do szkoły branżowej w celu dokształcania teoretycznego, może też realizować obowiązek dokształcania we własnym zakresie. Ponieważ zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę stanowi wyjątek od przyjętej reguły, należy uznać, że tej grupy młodocianych cudzoziemców, zgodnie z literą przytoczonych przepisów, nie obejmuje zwolnienie z konieczności uzyskania zezwolenia na pracę na podstawie powołanego rozporządzenia.

Ponadto przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie pozwalają również zatrudnić młodocianych w celu przygotowania zawodowego na podstawie zezwolenia na pracę, gdyż oferowana praca nie spełnia warunków określonych w tej ustawie. Oferta miejsca obywania przygotowania zawodowego nie jest bowiem ofertą pracy i nie można uzyskać informacji starosty o chętnych bezrobotnych na takie miejsce, a wysokość wynagrodzenia proponowana młodocianemu nie spełnia wymogów ustalonych dla minimalnego wynagrodzenia za pracę (jest znacznie niższa).

Z powyższego wynika zatem, że młodociani cudzoziemcy mogą podejmować naukę zawodu w szkole i korzystać ze zwolnienia z konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, jeśli szkoła na podstawie umowy skieruje ich na zajęcia praktyczne lub praktykę do pracodawcy.

Natomiast w sytuacji, gdy pracodawca zawarł z młodocianym cudzoziemcem umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, a tym samym brak jest skierowania ze szkoły, pozostaje jedynie stosowanie uproszczonych procedur powierzania pracy cudzoziemcom: na podstawie oświadczenia (w stosunku do obywateli Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Gruzji i Armenii) lub powiadomienia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego: praca.gov.pl (wobec obywateli Ukrainy).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
• ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
• ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa
• Kodeks pracy
• Kodeks cywilny
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu