Pracodawca musi zapewnić napoje i posiłki profilaktyczne pracownikom zatrudnionym w szczególnie uciążliwych warunkach. Oznacza to, że ich koszty pokrywa pracodawca. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawarte są w rozporządzeniu w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
Kiedy pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikom napoje?
Napoje powinni otrzymywać pracujący:
- na otwartej przestrzeni, przy temperaturze poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
- na stanowiskach, na których temperatura w wyniku panujących warunków atmosferycznych przekracza 28°C,
- przy pracach fizycznych, powodujących w ciągu jednej zmiany efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1 500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1 000 kcal (4187 kJ) w przypadku kobiet,
- w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wskaźnikiem obciążenia termicznego (WBGT) > 25°C,
- w zimnym mikroklimacie, w którym wartość siły chłodzącej powietrza (WCI) > 1 000.
Jeśli w zakładzie pracy występuje praca w warunkach gorącego lub zimnego mikroklimatu, to dla określenia wartości wskaźników WBGT i WCI niezbędne jest dokonanie ich pomiarów przez upoważnione laboratorium do badań środowiska pracy. Tylko wtedy można stwierdzić, czy pracownicy są uprawnieni do posiłków profilaktycznych i napojów. Dokonania pomiarów wymaga także określenie wydatku energetycznego. Jeżeli wydatek energetyczny nie przekracza ustalonych wyżej wartości - posiłki profilaktyczne nie przysługują.
Gorący lub zimny mikroklimat w miejscu pracy jest uznawany za czynnik szkodliwy dla zdrowia.
Kiedy pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikom posiłki profilaktyczne?
Posiłki profilaktyczne muszą być dostarczane pracownikom wykonującym prace:
- związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu jednej zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2 000 kcal (8 375 kJ) u mężczyzn i 1 100 kcal (4 605 kJ) u kobiet,
- związane z wysiłkiem fizycznym powodującym w czasie jednej zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu ponad 1 500 kcal (6 280 kJ) u mężczyzn i 1 000 kcal (4 187 kJ) u kobiet, jeśli wykonywane są na otwartej przestrzeni w okresie od 1 listopada do 31 marca, albo w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie temperatura ze względu na stosowane technologie utrzymuje się stale poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C,
- pod ziemią i przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych lub innych zdarzeń losowych.
Jaka musi być kaloryczność posiłków profilaktycznych? Jak należy dostarczać pracownikom napoje i posiłki profilaktyczne?
Posiłki profilaktyczne dla pracowników muszą posiadać wartość kaloryczną około 1000 kcal oraz zawierać około 50-55 proc. węglowodanów, 30-35 proc. tłuszczów i 15 proc. białek.
Napoje w zależności od warunków pracy, powinny być zimne lub gorące. Te, które są przeznaczone dla pracowników zatrudnionych w gorącym mikroklimacie, muszą zawierać sole mineralne i witaminy. Nie ma innych szczegółowych wymogów w zakresie rodzajów czy zawartości napojów, a zatem decyduje o tym pracodawca.
Posiłki profilaktyczne powinny być wydawane w czasie przerwy w pracy, po około 3-4 godzinach od jej rozpoczęcia, w formie jednego dania gorącego.
Czy pracodawca może zapewnić pracownikowi posiłki profilaktyczne w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego?
Pracodawca zapewnia pracownikowi możliwość spożycia posiłku w czasie pracy w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego. W szczególności obowiązek ten może spełnić przez przekazanie produktów umożliwiających przygotowanie posiłku we własnym zakresie lub bonów, talonów, kuponów oraz innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie takich produktów lub posiłków, jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych nie ma możliwości wydawania pracownikowi posiłku w formie jednego dania gorącego.
Czy pracodawca w swoim zakładzie powinien dokonać szczegółowych ustaleń dotyczących napojów i posiłków profilaktycznych?
Pracodawca powinien ustalić stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki profilaktyczne i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania, a także warunki uzasadniające zapewnienie posiłków w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego.
Ustaleń tych pracodawca dokonuje w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a w przypadku ich braku - po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.
W jakich miejscach w zakładzie pracownicy powinni spożywać napoje i posiłki profilaktyczne?
Pracodawca ma obowiązek zapewnić odpowiednie warunki higienicznosanitarne przy spożywaniu oraz przygotowywaniu posiłków profilaktycznych i napojów. Najlepszym do tego miejscem jest jadalnia. Obowiązkowo jadalnie muszą być zapewnione w zakładach zatrudniających ponad 20 osób na jednej zmianie (z wyjątkiem zakładów, gdzie wykonuje się wyłącznie prace biurowe) oraz we wszystkich zakładach, w których pracownicy narażeni są na kontakt ze środkami chemicznymi, promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zakaźnymi lub wykonują prace szczególnie brudzące.
Czy pracodawca może w zamian za posiłki profilaktyczne i napoje wypłacać pracownikowi ekwiwalent pieniężny?
Nie. Zakaz taki ustanowiony został w § 8 rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów, który stanowi wprost, że pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje profilaktyczne.
Posiłki profilaktyczne i napoje przysługują pracownikom tylko w naturze i nie można w zamian wypłacać ekwiwalentu pieniężnego.