Bardzo wiele pytań kierowanych w ostatnim czasie do PIP dotyczy tego, czy cudzoziemcy mogą wykonywać pracę w godzinach nadliczbowych oraz czy cudzoziemcowi pracującemu na podstawie umowy cywilnoprawnej można powierzać pracę w wyższej lub niższej liczbie godzin niż określona w zezwoleniu na pracę lub oświadczeniu.
Od czego zależy odpowiedź na zgłaszane wątpliwości?
Możliwość powierzenia pracy cudzoziemcowi w godzinach nadliczbowych, w wyższym wymiarze czasu pracy lub w większej liczbie godzin niż określona w dokumencie legalizującym wykonywanie pracy przez cudzoziemca jest uzależniona od:
- rodzaju umowy, na podstawie której świadczy on pracę – może to być umowa o pracę albo umowa cywilnoprawna (np. zlecenie, umowa o dzieło lub umowa o pomocy przy zbiorach);
- dokumentu, który legalizuje pracę danego cudzoziemca na terytorium Polski – tzn. od tego, czy jest to: zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi lub powiadomienie PUP – za pośrednictwem systemu teleinformatycznego - praca.gov.pl - o powierzeniu pracy obywatelowi Ukrainy.
Gdy cudzoziemiec pracuje na podstawie umowy o pracę…
Praca cudzoziemca w godzinach nadliczbowych – na takich samych zasadach, jak w przypadku obywatela polskiego
Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych może mieć miejsce tylko w przypadku zatrudnienia na podstawie stosunku pracy (najczęściej jest to umowa o pracę). Powierzanie pracy cudzoziemcowi w godzinach nadliczbowych w rozumieniu Kodeksu pracy jest możliwe bez względu na rodzaj dokumentu stanowiącego podstawę legalnego wykonywania pracy przez cudzoziemca. A zatem polecenie cudzoziemcowi pracy w godzinach nadliczbowych nie wymaga zmiany lub wydania nowego zezwolenia na pracę, zezwolenia na pracę sezonową bądź zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, dokonania wpisu nowego oświadczenia do ewidencji oświadczeń w powiatowym urzędzie pracy, ewentualnie złożenia nowego powiadomienia o powierzeniu pracy obywatelowi Ukrainy.
W myśl stanowiska Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, w zakresie dotyczącym pracy w godzinach nadliczbowych do cudzoziemca, tak jak do obywatela polskiego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych na zasadach określonych w tym kodeksie z reguły ma charakter incydentalny, w związku z tym godziny te nie są wliczane do podstawowego czasu pracy określonego w zezwoleniu, oświadczeniu lub powiadomieniu.
Polecanie cudzoziemcowi pracy w godzinach nadliczbowych – tylko w zgodzie z Kodeksem pracy!
Zlecając cudzoziemcowi wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych, pracodawca ma obowiązek bezwzględnie przestrzegać odpowiednich przepisów Kodeksu pracy. W szczególności zgodnie z art. 151 § 1 k.p. praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna tylko w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Godziny pracy ponad określony w umowie o pracę niepełny wymiar czasu pracy
Poza tym w odniesieniu do cudzoziemców zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy pracodawca jest obowiązany stosować się do zasady wyrażonej w art. 151 § 5 k.p., zgodnie z którą strony ustalają w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku, takiego jak w przypadku wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych.
Zwiększenie wymiaru czasu pracy cudzoziemca
W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zwiększenie wymiaru czasu pracy cudzoziemca zatrudnionego na część etatu (np. z 1/2 etatu do pełnego etatu, z 1/4 etatu do 1/3 etatu itd.) nie wymaga zmiany lub wydania nowego zezwolenia na pracę bądź zezwolenia na pobyt czasowy i pracę oraz złożenia nowego powiadomienia o powierzeniu pracy obywatelowi Ukrainy.
Zwiększenie takie wymaga jednak zmiany lub wydania nowego zezwolenia na pracę sezonową oraz dokonania wpisu nowego oświadczenia do ewidencji oświadczeń w powiatowym urzędzie pracy.
Gdy cudzoziemiec pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej…
Obowiązek uzyskania nowych dokumentów
W sytuacji, gdy cudzoziemiec świadczy pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej i podstawą dopuszczenia go do polskiego rynku pracy jest zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, zezwolenie na pobyt czasowy i pracę lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, nie jest dozwolone zwiększenie określonej w tych dokumentach liczby godzin pracy cudzoziemca w tygodniu lub miesiącu – bez uprzedniej zmiany treści zezwolenia lub wydania nowego zezwolenia bądź wpisania do ewidencji w PUP nowego oświadczenia, które uwzględnia tę zmianę.
W przypadku wykonywania pracy w ramach umowy cywilnoprawnej możliwość zwiększenia liczby godzin pracy istnieje jedynie w odniesieniu do obywateli Ukrainy pracujących na podstawie powiadomienia PUP – za pośrednictwem systemu teleinformatycznego - praca.gov.pl – o powierzeniu pracy takiemu cudzoziemcowi. Podwyższenie liczby godzin pracy obywatela Ukrainy w porównaniu ze wskazaną w powiadomieniu wymaga oczywiście odpowiedniego zwiększenia jego wynagrodzenia – adekwatnie do podwyższonej liczby godzin pracy.
Uwaga! Odpowiedzialność za wykroczenie
Ponieważ – jak wyżej wskazano – polecenie cudzoziemcowi pracy w godzinach nadliczbowych nie wymaga zmiany lub wydania nowego zezwolenia na pracę, zezwolenia na pracę sezonową bądź zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, wpisania nowego oświadczenia do ewidencji w PUP lub też złożenia nowego powiadomienia o powierzeniu pracy obywatelowi Ukrainy, taka sytuacja nie jest kwalifikowana jako wykroczenie.
Gdy cudzoziemiec nie wypracuje liczby godzin wskazanej w zezwoleniu lub oświadczeniu
Podmiot powierzający pracę ma obowiązek zapewnić cudzoziemcowi pracę w liczbie godzin, która została określona w posiadanym przez cudzoziemca zezwoleniu (na pracę, na pracę sezonową, na pobyt czasowy i pracę) lub oświadczeniu, jak również w powiadomieniu złożonym za pośrednictwem strony internetowej: praca.gov.pl.
W praktyce mają miejsce sytuacje, w których cudzoziemiec – z przyczyn leżących po jego stronie i niezależnych od podmiotu powierzającego pracę, np. w związku z wyjazdem do swojego kraju lub ze względu na samowolne zaprzestanie pracy w danym podmiocie, pomimo wiążącej go umowy – nie wypracuje liczby godzin określonej w zezwoleniu, oświadczeniu lub powiadomieniu. W takim przypadku nie dochodzi do popełnienia wspomnianego wykroczenia.
Można przykładowo wymienić ewentualne dowody świadczące o tym, że cudzoziemiec – pomimo zapewnienia mu pracy w liczbie godzin określonej w zezwoleniu, oświadczeniu lub powiadomieniu – nie wypracował podanej tam liczby godzin i nastąpiło to z przyczyn leżących wyłącznie po stronie obcokrajowca oraz niezależnych od podmiotu powierzającego pracę. Takimi dowodami mogą być w szczególności:
- złożone przez cudzoziemca pisemne oświadczenie, w którym potwierdza on, że powodem nieprzepracowania takiej liczby godzin były wskazane wyżej okoliczności, tj. np. wyjazd cudzoziemca do kraju pochodzenia lub jego choroba (w celu uniknięcia nieporozumień oświadczenie to powinno zostać sporządzone w języku zrozumiałym dla cudzoziemca);
- umieszczona w paszporcie pieczęć kontroli granicznej, która potwierdza wyjazd cudzoziemca z Polski w określonym terminie;
- zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, pobytu w szpitalu itp.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
- Kodeks pracy
- Kodeks cywilny
- ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
- ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa
- ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy