Legalność zatrudnienia

Jak legalnie podjąć pracę?

Obowiązujące przepisy prawa dopuszczają możliwość wykonywania pracy w różnej formie i na podstawie różnego rodzaju umów. Jedyną umową dającą pełną ochronę wynikającą z przepisów Kodeksu pracy i pozostałych przepisów prawa pracy jest umowa o pracę. W praktyce przedsiębiorcy powierzają pracę także na innych podstawach prawnych (np. umowy zlecenia, czy o dzieło). Nie zawsze jednak odbywa się to dozwolonych prawem przypadkach.

O czym warto pamiętać?

Umowa - zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło i inne umowy prawa cywilnego, nie gwarantują Ci prawa do korzys­tania
z uprawnień i przywilejów, wynikających z Kodeksu pracy! Jeśli jesteś zatrudniony na umowę o pracę, masz m.in. prawo do:

• otrzymywania wynagrodzenia co najmniej minimalnego (na pełnym etacie), wypłacanego w stałym, z góry określonym terminie,
• płatnego corocznego urlopu wypoczynkowego w wymia­rze 20 lub 26 dni (w zależności od stażu pracy),
• otrzymania odpowiedniej rekompensaty za pracę świad­czoną w godzinach nadliczbowych,
• gwarantowanych przerw od pracy, w tym odpowiedniej liczby godzin odpoczynku dobowego i tygodniowego,
• innych świadczeń ze stosunku pracy.

Stosunek pracy - jeżeli:

• wykonujesz pracę w czasie i miejscu wyzna­czonym przez pracodawcę,
• jeśli Twoje godziny pracy ustala pracodawca (np. w grafiku lub har­monogramie pracy),
• pracodawca lub inny przełożony (kierownik, brygadzista, mistrz) wydaje Ci polecenia, nadzoruje Twoją pracę i rozlicza Cię z jej efek­tów,
• świadczysz pracę osobiście i nie masz możliwości wskazania osoby zastępcy, który zrealizuje część Twoich obowiązków,

to łączy Cię z pracodawcą stosunek pracy, który winien być potwierdzony umową o pracę.

Prawo zabrania zastępowania umowy o pracę umową cywilno­prawną w sytuacji, w której praca faktycznie wykonywana jest w sposób właściwy dla stosunku pracy. Za zawarcie umowy cywilnoprawnej w takich warunkach, inspektor pracy może nałożyć na pracodawcę man­dat w kwocie od 1 000 do 2 000 zł, a sąd – na podstawie wniosku o ukaranie skierowanego przez inspektora pracy - orzec grzywnę nawet do 30 000 zł.

Z umową przed przystąpieniem do pracy

Podejmując zatrudnienie, domagaj się umowy o pracę na piśmie. Jeśli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pra­codawca, przed faktycznym dopuszczeniem Cię do pracy na wyznaczonym stanowisku pracy powinien potwierdzić Ci na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy i jej warunków. Jeżeli tego nie zrobi, popełnia wykroczenie zagrożone karą grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł. Pamiętaj, że masz prawo do otrzymania egzemplarza swojej umowy o pracę.

Bez tego nie zaczniesz pracy

Przed dopuszczeniem do pracy powinieneś zostać przebadany przez lekarza medycyny pracy, który potwierdzi Twoją zdolność do wykonywa­nia pracy na określonym stanowisku. Otrzymasz zaświadczenie lekarskie, z datą kolejnego badania. Musisz także odbyć szkolenie z zakresu bez­pieczeństwa i higieny pracy. Dowiesz się m.in. jak wykonywać powierzoną pracę w sposób bezpieczny, jak używać narzędzi i urządzeń, z jakimi za­grożeniami wiąże się praca, którą będziesz wykonywać, i jak się przed nimi chronić, a także kogo powiadomić w razie ewentualnego wypadku przy pracy. Szkolenie powinno zostać zorganizowane w czasie pracy, a za czas szkolenia masz prawo do wynagrodzenia.

Obowiązki wobec ZUS i urzędu skarbowego

Pracodawca ma obowiązek zgłoszenia Cię do ubezpieczenia społecznego w ZUS w ciągu 7 dni od podjęcia pracy. Dotyczy to także osób, które wyko­nują pracę na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej (od tej za­sady istnieją wyjątki). Ubezpieczeniom społecznym nie podlegają tylko uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, ponadpodstawowych lub studenci do ukończenia 26 lat - wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia, innej umowy z Kodeksu cywilnego dla której stosuje się przepisy o zleceniu lub umowy agencyjnej oraz (bez względu na wiek i status) - osoby świadczące pracę na podstawie umowy o dzieło. Zgło­szenie stanowi podstawę do odprowadzania do ZUS składek na ubez­pieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy. Płatnikiem składek jest pracodawca, który przekazuje je na właściwe konto bankowe ZUS.

Masz prawo otrzymać od pracodawcy kopię deklaracji ZUS-u, potwier­dzającej zgłoszenie Cię do ubezpieczenia. Jeśli masz wątpliwości, czy Twój pracodawca odpro­wadza regularnie składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, skontaktuj się z właściwym ze względu na siedzibę firmy od­działem ZUS-u.

W związku z Twoim zatrudnieniem, pracodawca odpro­wadza także comiesięczne zaliczki na podatek dochodowy od osób fi­zycznych. Po zakończeniu roku podatkowego powinieneś otrzymać z firmy deklarację PIT, w której wskazana będzie wysokość Twojego wy­nagrodzenia i suma odprowadzonych kwot na podatek dochodowy.

Nie masz gwarancji wypłacenia przez pracodawcę wynagrodzenia usta­lonego w sposób nieformalny i nie potwierdzonego umową o pracę!  Aby uniknąć ryzyka, że nie otrzymasz zapłaty za swoją pracę:

• nie ustalaj z pracodawcą wynagrodzenia na zasadzie: część oficjalnie – zgodnie z zawartą umową, a reszta „do ręki", poza oficjalnym obiegiem;
• nie zgadzaj się na zaniżenie w treści umowy o pracę wymiaru czasu pracy oraz wskazania w niej wynagrodzenia w kwocie niższej niż to, które faktycznie otrzymujesz;
• nie wyrażaj zgody na wypłatę całości lub części wynagrodzenia „pod stołem"!

Wyłudzenie zasiłku jest karalne!

Jeśli pracujesz i jednocześnie pobierasz zasiłek dla bezrobotnych, urząd pracy może zażądać od Ciebie zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń. Może także złożyć doniesienie do organów ścigania o po­dejrzeniu popełnienia przestępstwa wyłudzenia świadczenia.

Ważne! W toku kontroli, inspektor pracy ma prawo wstępu do pomiesz­czeń pracy o każdej porze dnia i nocy. Ma również prawo do od­bierania oświadczeń, przesłuchiwania pracowników i pracodaw­ców na okoliczności związane ze świadczeniem pracy oraz otrzymania od pracodawcy wszelkich dokumentów związanych z powierzaniem pracy innym osobom (akta osobowe, listy płac, ewidencja czasu pracy itd.). Inspektor pracy ma także prawo Cię wylegitymować i spisać dane z dokumentu tożsamości. Może Cię po­prosić o wypełnienie oświadczenia, w którym będziesz musiał po­dać m.in. informacje o tym od kiedy pracujesz, jaką masz umowę, na jakim stanowisku pracy oraz jakiej wysokości wynagrodzenie za pracę otrzymujesz. Na okoliczności związane z Twoim zatrudnieniem może Cię także przesłuchać w charakterze świadka, spisując informacje w odpowiednim protokole.

Po kontroli

Jeżeli w trakcie kontroli inspektor pracy, stwierdzi, że pracujesz bez umowy i/lub bez zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego:

• skieruje do Twojego pracodawcy wniosek w wystąpieniu o potwierdzenie na piśmie warunków zawartej ustnie umowy i
  o dokonanie zgłoszenia bo ZUS,
• powiadomi o naruszeniach przepisów Zakład Ubezpieczeń Spo­łecznych i urząd skarbowy,
• może nałożyć na Twojego pracodawcę mandat albo skierować wniosek o ukaranie do sądu za nielegalne powierzenie pracy,
• jeśli pracodawca kwestionuje fakt, że pracujesz lub pracowałeś w jego firmie, inspektor pracy może wytoczyć powództwo o ustalenie istnienia Twojego stosunku pracy przed właściwym sądem pracy. Jeżeli sam zdecydujesz się na złożenie w tej sprawie pozwu, inspektor pracy może wziąć udział w sporze sądowym, który toczysz z praco­dawcą w tej sprawie.

To co najważniejsze!

• Nie zgadzaj się na pracę bez pisemnej umowy i zgłoszenia do ZUS,
• Nie przyjmuj tłumaczeń „umowa o pracę będzie lada moment, tylko księgowa musi ją przygotować"; domagaj się potwierdzenia warunków umowy na piśmie!
• Nie podpisuj umowy bez daty, zażądaj jednego egzemplarza dla siebie!
• Jeśli masz wątpliwości, czy oferowana Ci umowa-zlecenie lub umowa o dzieło nie powinna być umową o pracę, zasięgnij fachowej porady!
• Nie zgadzaj się na podpisanie umowy ze wskazaniem niższego wymiaru czasu pracy niż ten, w jakim rzeczywiście pracujesz i niższego wynagrodzenia za pracę od tego, które otrzymujesz!
• Nie ustalaj z pracodawcą zasad wypłacania wynagrodzenia na zasadzie: część oficjalnie, zgodnie z umową, pozostała kwota „pod stołem" - bez podatku i składek do ZUS!
• Po tygodniu pracy poproś pracodawcę o kopię zgłoszenia do ZUS!

Pracując legalnie, zyskujesz:

• prawa pracownicze wynikające z umowy o pracę (np. do wynagro­dzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, prawo do odpoczynku dobowego, tygodniowego, do płatnego urlopu wypoczynkowego, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy),
• ubezpieczenie zdrowotne, dające prawo do korzystania z opieki me­dycznej,
• prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego w razie choroby, macierzyństwa (zasiłek chorobowy, macierzyński) oraz do odszkodo­wania w razie wypadku przy pracy,
• poświadczone okresy wykonywania pracy i kapitał składek do ZUS niezbędny do otrzy­mania w przyszłości emerytury.

Pracując nielegalnie, bez umowy i zgłoszenia do ZUS:

• narażasz się na ryzyko niewypłacenia przez pracodawcę wynagro­dzenia za pracę,
• nie możesz korzystać z darmowych świadczeń medycznych w ra­mach publicznej służby zdrowia,
• w razie choroby, macierzyństwa i wypadku w pracy nie dostaniesz świadczeń z ZUS,
• możesz mieć trudności w dochodzeniu roszczeń od pracodawcy,
• nie otrzymasz kredytu bankowego lub pożyczki,
• nie zapracujesz na przyszłą emeryturę,
• przykładasz rękę do funkcjonowania „szarej strefy gospodarki".

Po pomoc do Państwowej Inspekcji Pracy

Jeśli pracodawca narusza Twoje prawa, możesz skorzystać z pomocy Pań­stwowej Inspekcji Pracy. W każdym okręgowym inspektoracie pracy oraz w od­działach terenowych PIP możesz uzyskać bezpłatną poradę z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia. Porady można zasięgnąć osobiście lub telefonicznie, ewentualnie w formie pisemnej, kierując do urzędu (także drogą elektroniczną) odpowiednie pismo. Możesz także wnieść skargę na niele­galne zatrudnienie lub nieprzestrzeganie przepisów prawa pracy lub bezpie­czeństwa i higieny pracy. Skargę powinieneś złożyć na piśmie lub elektronicznie. Podpisz ją swoim imieniem, nazwiskiem oraz podaj adres do korespondencji, na który otrzymasz odpowiedź.  Pamiętaj, że skargę złożoną drogą elektroniczną należy podpisać podpisem elektronicznym lub z użyciem Profilu Zaufanego.

Nie obawiaj się! Informacja o skardze jest objęta tajemnicą. Inspektor pracy nie może ujawnić pracodawcy, że kontrola ma związek ze skargą, chyba, że wyrazisz na to pisemną zgodę.

Spór z pracodawcą możesz także rozstrzygnąć, kierując sprawę do sądu pracy. Jeśli pracujesz bez umowy i pracodawca odmawia jej podpisania lub jeśli zakończyłeś już pracę, którą wykonywałeś bez potwierdzenia na piśmie warunków zatrud­nienia, złóż w sądzie pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy! Nie obawiaj się konsekwencji prawnych tego, że pracowałeś bez umowy o pracę i/lub zgłoszenia do ubezpieczenia w ZUS! Obciążają one podmiot powierzający Ci wykonywanie pracy!

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
• Ustawa z dnia13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
• Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy