Choroby zawodowe

Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, o ile można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub wywołał ją sposób wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym” (art. 235¹ Kodeksu pracy).

Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy dokonywaniu której uwzględnia się działanie:

czynników chemicznych i fizycznych - rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i średni czas narażenia zawodowego;
czynników biologicznych - rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika;
czynników o działaniu uczulającym (alergenów) - rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika;
czynników o działaniu rakotwórczym - substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym określone w przepisach wydanych na podstawie art. 222 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy oraz pierwotną lokalizacje nowotworu i okres latencji;
sposobu wykonywania pracy - określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Rozpoznanie choroby zawodowej

Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych (art. 235² Kodeksu pracy).

Obowiązki pracodawcy

Obowiązki pracodawcy w zakresie zapobiegania chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą.

Do obowiązków pracodawcy wynikających z art. 227 Kodeksu pracy należy:

utrzymywanie w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiarów tych czynników,
przeprowadzanie, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom (patrz rozdział XI).

Postępowanie pracodawcy w przypadku podejrzenia u pracownika objawów choroby zawodowej.

Zgodnie z art. 235 Kodeksu pracy, jeżeli u pracownika podejrzewa się chorobę zawodową pracodawca jest obowiązany:

niezwłocznie zgłosić ten fakt

właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej
właściwemu Okręgowemu Inspektorowi Pracy

Wzór zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej znajduje się w załączniku 1 do rozporządzenia o sposobie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób,

zbadać przyczyny choroby zawodowej, jej charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym powiatowym inspektorem sanitarnym,

usunąć czynniki powodujące powstanie choroby zawodowej i zastosować właściwe środki zapobiegawcze,

realizować zalecenia lekarskie, tj. przenieść pracownika na inne stanowisko pracy, na którym nie występują zagrożenia mogące pogorszyć jego stan zdrowia,

wypłacić dodatek wyrównawczy równy wysokości ewentualnie utraconego wynagrodzenia w związku z przeniesieniem na inne stanowisko pracy, przez okres nieprzekraczający 6 m-cy,

prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby.

Kto i w jakiej formie zgłasza podejrzenie choroby zawodowej?

Każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej może zgłosić:

pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową,
lekarz orzecznik jednostki orzeczniczej w sprawie chorób zawodowych,
pracownik lub były pracownik może również dokonać zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej.

Pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza takie podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się pisemnie na formularzu, którego wzór znajduje się w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób.

Obowiązki spoczywające na lekarzu lub lekarzu dentyście w związku ze stwierdzeniem podejrzenia choroby zawodowej:

Lekarz lub lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej, kieruje go na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu lub braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej.

Zgodnie z §2 ust.5 rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób.

Skierowanie na badania w związku z podejrzeniem choroby zawodowej wydawane przez lekarza lub lekarza dentystę zawiera:

dane identyfikacyjne osoby badanej (imię i nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL albo datę i miejsce urodzenia, jeżeli numer PESEL nie został nadany);
dane identyfikacyjne podmiotu kierującego na badanie (nazwę, adres);
nazwę choroby zawodowej, której dotyczy podejrzenie, i jej numer pozycji w wykazie chorób zawodowych określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 1 pkt 3-6 i § 1¹ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;
podpis i pieczęć lekarza albo oznaczenie i podpis lekarza kierującego na badania w związku z podejrzeniem choroby zawodowej.

W przypadku rozpoznania u pracownika objawów choroby zawodowej, poświadczonej orzeczeniem lekarskim. Pracodawca ma obowiązek:

Przeniesienia pracownika z objawami choroby zawodowej do innej pracy, gdzie nie będzie narażony na działanie czynnika, który wywołał u niego te objawy.

Przeniesienia dokonuje się w terminie i na czas określony w orzeczeniu lekarskim. Nie jest konieczne dokonywanie wypowiedzenia pracownikowi warunków pracy (wypowiedzenie zmieniające), lecz jeżeli przeniesienie pracownika do innej pracy spowoduje obniżenie jego wynagrodzenia, przysługuje mu dodatek wyrównawczy, równy wysokości utraconego wynagrodzenia, przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy.

W przypadku, jeżeli pracownik nie zostanie przeniesiony do innej pracy w terminie określonym w orzeczeniu lekarskim, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia

Obowiązek przeniesienia pracownika do innej pracy, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia przez 6 miesięcy, występuje również w przypadku pracownika, któremu orzeczono niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek choroby zawodowej, a nie został on uznany za całkowicie niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wszczęcie postępowanie o ustalenie rozpoznania lub braku rozpoznania choroby zawodowej

Tryb ustalania choroby zawodowej wszczyna właściwy Państwowy Inspektor Sanitarny po otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej, w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika z objawami choroby zawodowej na badania do lekarza orzecznika jednostki orzeczniczej w sprawie chorób zawodowych w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania.

Państwowy Inspektor Sanitarny (właściwy do rozpoznania sprawy):

sporządza kartę narażenia zawodowego, kieruje na badania w przypadku pracownika lub byłego pracownika z objawami choroby zawodowej na badania do lekarza orzecznika jednostki orzeczniczej;
w przypadku, gdy zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej jest w sposób oczywisty bezzasadne, wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie podejrzenia choroby zawodowej.

Informacje jakich może żądać lekarz orzecznik

Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. Każdy pracownik powinien mieć udokumentowany przebieg zatrudnienia u pracodawcy oraz mieć przeprowadzoną ocenę narażenia zawodowego na czynniki szkodliwe (w tym uczulające) i niebezpieczne.

Jeżeli zakres informacji, będący w posiadaniu lekarza orzecznika nie będzie wystarczający, wystąpi on do pracodawcy o ich uzupełnienie w zakresie obejmującym przebieg oraz organizację pracy zawodowej pracownika lub byłego pracownika, w tym pracę w godzinach nadliczbowych, dane o narażeniu zawodowym, obejmujące także wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony, stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) - także o przekazanie próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych.

Rozpoznania choroby zawodowej następuje na podstawie:

na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika,
dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego,
oceny narażenia zawodowego.

Dane o narażeniu zawodowym pracownika lub byłego pracownika dotyczą:

udokumentowania przebiegu zatrudnienia oraz organizacji pracy zawodowej w tym pracy w godzinach nadliczbowych,
obejmują także wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony,
stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej,
narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym (alergenów),
przekazania próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych.

Odwołanie od orzeczenia lekarskiego w sprawie braku rozpoznania choroby zawodowej

Postępowanie orzecznicze w sprawie rozpoznania choroby zawodowej jest dwustopniowe. Od orzeczenia lekarskiego w sprawie choroby zawodowej wydanego w jednostce orzeczniczej I stopnia pracownikowi lub byłemu pracownikowi przysługuje odwołanie do jednostki orzeczniczej II stopnia. Odwołanie składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia, w której lekarz orzecznik wydał kwestionowane orzeczenie. Orzeczenie wydane przez jednostkę orzeczniczą II stopnia jest ostateczne.

Kto wydaje decyzję w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej?

Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej wydaje właściwy Państwowy Inspektor Sanitarny na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz w ocenie narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika. Jeżeli powyższe jest niewystarczające do wydania decyzji państwowy inspektor sanitarny może żądać dodatkowego uzasadnienia do wydanego orzeczenia lekarskiego, a także wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkowe konsultacji lub podjąć inne.

Od decyzji w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej przysługuje odwołanie.

Postępowanie w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej jest dwuinstancyjnym postępowaniem administracyjnym.

Od decyzji powiatowego inspektora sanitarnego w sprawie choroby zawodowej przysługuje stronom postępowania odwołanie do wojewódzkiego inspektora sanitarnego, za pośrednictwem państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, który wydał kwestionowaną decyzję, w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji.

Na decyzję właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego stronom postępowania administracyjnego do właściwego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji, za pośrednictwem organu administracji państwowej, który wydał zaskarżoną decyzję. Od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego przysługuje stronom postępowania skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego w terminie 30 dni od dnia otrzymania odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem.

Czy pracownik może dochodzić od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych z tytułu innej choroby niż choroba zawodowa?

Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w Uchwale Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego III PZP 85/86 z dnia 4 grudnia 1987 r. pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanej warunkami pracy choroby, nie będącej chorobą zawodową, może na mocy art. 300 kodeksu pracy dochodzić od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych na podstawie prawa cywilnego. Sąd Najwyższy zauważył, że nie wszystkie choroby pracowników spowodowane warunkami pracy są objęte przepisami o chorobach zawodowych i wobec braku pełnej regulacji w tym zakresie możliwe jest poprzez art. 300 kp odpowiednie zastosowanie przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym (art. 415 kc, art. 435 kc), gdyż słusznym i sprawiedliwym społecznie jest umożliwienie pracownikom dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu utraty zdrowia spowodowanego innym schorzeniem niż choroba zawodowa.

Prawa pracownika ze stwierdzoną chorobą zawodową

Decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej nie jest jednoznaczna z przyznaniem świadczeń przewidzianych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Świadczenia te przyznawane są po przeprowadzeniu przewidzianej prawem procedury i wydaniu decyzji o przyznaniu świadczeń przez właściwy Zakład Ubezpieczeń Społecznych.