Pomieszczenia pracy

Przebudowa obiektu budowlanego lub jego części, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Sankcją za zrealizowanie obiektu budowlanego na podstawie projektów nieuwzględniających wymagań bhp jest w szczególności odpowiedzialność wykroczeniowa pracodawcy na podstawie art. 283 § 2 pkt 2 Kodeksu pracy.

Przepisy bhp dotyczące utrzymywania obiektów budowlanych

Przepisy bhp zobowiązują pracodawcę do utrzymywania obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy, a także terenów i urządzeń z nimi związanych w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Zgodnie z prawem budowlanym właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany użytkować obiekt zgodnie z jego przeznaczeniem i wymogami ochrony środowiska oraz utrzymywać go w należytym stanie technicznym i estetycznym.

W związku z tym każdy obiekt powinien być poddawany, zgodnie z art. 62 ustawy Prawo budowlane:

1. okresowej kontroli, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu:
   • stanu technicznego elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania innych czynników,
   • instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,
   • instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i  wentylacyjnych).
2. okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu:
   • stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego,
   • estetyki obiektu budowlanego, a także jego otoczenia,
   • instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.

Kontrole te powinny być przeprowadzane przez osoby posiadające uprawnienia budowlane w  odpowiedniej specjalności.

Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych oraz gazowych, powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru lub usług w zakresie naprawy lub konserwacji odpowiednich urządzeń energetycznych lub gazowych.

Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych, powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje zawodowe potwierdzone przez izbę rzemieślniczą.

Nowo budowane/przebudowywane/rozbudowywane obiekty, w przypadku zmiany sposobu użytkowania, powinny spełniać wymogi określone w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Obiekty starsze powinny spełniać wymagania przepisów techniczno-budowlanych obowiązujących w momencie ich wybudowania. 

Wymagania bhp dla pomieszczeń pracy

W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza, zabezpieczenie przed wilgocią i niekorzystnymi warunkami cieplnymi oraz nasłonecznieniem, drganiami, a także innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

W pomieszczeniach, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych (§ 15 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

Pomieszczenie pracy stałej i czasowej

Pomieszczenia pracy dzielą się na dwa rodzaje:

• pomieszczenia stałej pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w  ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny,
• pomieszczenia pracy czasowej, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa 2-4 godzin.

Pomieszczeniami pracy nie są miejsca, w których:

• łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź gdy praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń albo utrzymaniem czystości i porządku,
• mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
• jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą.

Pomieszczenia pracy usytuowane poniżej poziomu terenu

Zasadą jest, że pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować się poniżej poziomu terenu, otaczającego budynek. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy wymaga tego rodzaj produkcji, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp.

Dopuszczalne jest również zlokalizowanie poniżej poziomu otaczającego terenu:

• pomieszczeń pracy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych,
• pomieszczeń handlowych, usługowych i gastronomicznych w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych.

Powierzchnia i kubatura pomieszczeń pracy

Każda z osób zatrudnionych jednocześnie w pomieszczeniu stałej pracy musi mieć zapewnione co najmniej:

• 13 m³ wolnej objętości pomieszczenia,
• 2 m² podłogi niezajętej przez firmowy sprzęt, urządzenia techniczne itp.

Wysokość pomieszczeń pracy

Pomieszczenia stałej pracy muszą mieć również odpowiednią wysokość, która powinna wynosić co najmniej:

• 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
• 3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

Wysokość ww. pomieszczeń może być obniżona w przypadku zastosowania klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego. Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia może być zmniejszona do:

• 2,5 m w świetle - jeśli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a  na każdego z nich przypada co najmniej 15 m³ wolnej objętości pomieszczenia,
• 2,5 m w świetle w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym - jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m³ wolnej objętości pomieszczenia,
• 2,2 m w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.

Odrębne wymogi ustawodawca przewidział dla pomieszczeń pracy czasowej, których wysokość nie może być mniejsza niż 2,2 m w świetle (pomieszczenia wolne od czynników szkodliwych dla zdrowia) oraz 2,5 m w świetle (pomieszczenia, w których występują te czynniki).

W pomieszczeniu o stropie pochyłym wymagania wysokości pomieszczeń pracy stałej i  czasowej stosuje się do średniej wysokości pomieszczenia, przy czym w najniższym miejscu wysokość pomieszczenia nie może być mniejsza w świetle niż 1,9 m (licząc od poziomu podłogi do najniżej położonej części konstrukcyjnej sufitu).

Podłogi w pomieszczeniach pracy

Podłogi w takich pomieszczeniach powinny być przede wszystkim stabilne, równe, nieśliskie, niepylące i odporne na ścieranie oraz nacisk, a także łatwe do utrzymania w czystości.

Pracownicy, którzy są zatrudnieni przy pracach powodujących zamoczenie podłogi, powinni mieć zagwarantowane podesty, izolujące od zimna i wilgoci lub inne środki izolujące. Analogiczne warunki należy również zapewnić osobom pracującym w pomieszczeniach, w  których podłoga wykonana jest z materiału dobrze przewodzącego ciepło.

Schody prowadzące do pomieszczeń i stanowisk pracy

Pomieszczenia i stanowiska pracy znajdujące się na różnych poziomach powinny mieć zapewniony swobodny dostęp, poprzez bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny być śliskie, a w miejscach, w których może występować zaleganie pyłów - powinny być ażurowe. Szczegółowe wymagania dotyczące schodów, przejść i dojść wynikają z przepisów techniczno-budowlanych Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Oświetlenie w pomieszczeniach pracy

Każde pomieszczenie stałej pracy powinno być oświetlone światłem dziennym, chyba że względy technologiczne lub specyfika pomieszczenia na to nie pozwalają. Na stosowanie w  takim pomieszczeniu oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca musi uzyskać zgodę właściwego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, wydaną w porozumieniu z Okręgowym Inspektorem Pracy.

Oświetlenie dzienne poszczególnych stanowisk pracy musi być:

• dostosowane do rodzaju wykonywanych prac,
• odpowiednie do wymaganej dokładności,
• zgodne z wymaganiami określonymi w Polskiej Normie.

Okna i świetliki należy wyposażyć w odpowiednie urządzenia, eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

Pracodawca powinien też zadbać, by okna i świetliki przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń były wyposażone w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z  poziomu podłogi, z możliwością ustawienia części otwieranych w pożądanym położeniu.

Temperatura w pomieszczeniach pracy

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę dostosowaną do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania), która - o ile nie występują przeciwwskazania technologiczne - nie może być niższa niż 14^o C. Natomiast w pomieszczeniach, gdzie pracownik wykonuje lekką pracę fizyczną i pracę biurową, minimalna temperatura powinna wynosić nie mniej niż 18^o C.

Wentylacja w pomieszczeniach pracy

W pomieszczeniach powinna być zapewniona wymiana powietrza, wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. W tym celu pracodawca może zastosować wentylację naturalną, bądź mechaniczną lub klimatyzację.

Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz, przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej, powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Same urządzenia natomiast nie mogą powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy (zasada ta nie obejmuje wentylacji awaryjnej). Istotne jest, aby strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji na­wiewnej nie był skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.

Zastosowanie systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej nakłada na pracodawcę pewne obowiązki z tym związane, tzn.:

• poddawanie ich odpowiedniej konserwacji w celu niedopuszczenia do awarii,
• stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.

Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacją powietrza, ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości wymienianego powietrza.

Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach pracy, w których:

• występują szkodliwe czynniki biologiczne, określone w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szko­dliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochro­ny zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki,
• występują czynniki chemiczne stwarzające zagrożenia, określone w przepisach roz­porządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicz­nych
• występują materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy,
• możliwe jest nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych,
• występuje zagrożenie wybuchem.

Szczegółowe wymagania, dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy, określają przepisy branżowe np. rozporządzenie w sprawie bhp podczas stosowania rtęci i  jej związków, bhp w kesonach, bhp przy produkcji wyrobów włókienni­czych oraz Polskie Normy.

Stanowiska pracy

Stanowisko pracy to przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w  której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

Zgodnie z ogólnymi przepisami bhp:

• Poszczególne stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym wolna powierzchnia stanowiska powinna zapewnić pracownikowi swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii.
• Dojście do stanowisk pracy powinno być swobodne i bezpieczne. Należy pamiętać, aby jego wysokość w świetle nie była mniejsza niż 2 m. W uzasadnionych przypadkach wysokość dojścia można obniżyć do 1,8 m i odpowiednio zabezpieczyć oraz oznakować.
• Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przeznaczone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m, a jeśli odbywa się w  nich ruch dwukierunkowy - minimum 1 m.

W przypadku usytuowania stanowisk pracy na zewnątrz pomieszczeń należy zwrócić szczególną uwagę na ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi:

• z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami,
• ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami lub pyłami.

Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powodują występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być tak usytuowane i  zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie byli nara­żeni na te czynniki.

Jeżeli dana praca wymaga od zatrudnionych pozycji stojącej lub chodzenia, obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie im możliwości odpoczynku w pozycji sie­dzącej, w pobliżu miejsca pracy.