Nielegalne zatrudnienie może rodzić po stronie pracodawcy różnorakie i kosztowne konsekwencje. Poniżej dowiesz się, jak legalnie powierzać pracę osobom fizycznym i w ten sposób uniknąć kłopotów oraz niepotrzebnych kosztów.
Kiedy praca jest legalna, a kiedy nielegalna?
Odpowiedzi na to pytanie powinniśmy przede wszystkim poszukiwać w przepisach Kodeksu pracy oraz ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Znajdziemy tam wskazanie sytuacji, w których niedopełnienie określonych obowiązków może spowodować uznanie – np. przez instytucję kontrolną, taką jak Państwowa Inspekcja Pracy, lub przez sąd pracy – iż powierzenie pracy jest w danym przypadku nielegalne. Na początek jednak, dla pełniejszego zrozumienia tematu, warto przytoczyć kilka definicji zawartych we wspomnianych przepisach.
W rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy:
- Zatrudnienie to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą. W stosunku pracy, który powinien być potwierdzony pisemną umową o pracę, pozostają pracownicy,
- Inna praca zarobkowa oznacza wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej lub umowy o pomocy przy zbiorach w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Bazując na ustawowym określeniu powyższych pojęć, możemy z kolei wyróżnić kilka sytuacji, w których powierzenie lub wykonywanie pracy jest nielegalne. Z nielegalnym zatrudnieniem lub z nielegalną inną pracą zarobkową mamy do czynienia w przypadku:
- zatrudnienia przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków,
- niezgłoszenia osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczeń społecznych,
- podjęcia przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy.
Umowa o pracę – zawsze na piśmie!
Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca ma obowiązek zawrzeć z pracownikiem pisemną umowę o pracę. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta w formie pisemnej, pracodawca jest zobowiązany – przed dopuszczeniem pracownika do pracy – potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.
Umowa o pracę czy np. umowa zlecenia?
Wybór umowy, na podstawie której następuje powierzenie pracy (umowa o pracę, czy umowa cywilnoprawna – np. zlecenie, umowa o dzieło, umowa agencyjnej itp.), podlega ograniczeniom. Kodeks pracy stanowi, że – jeśli pracownik będzie wykonywał pracę pod kierownictwem pracodawcy oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie – pracodawca ma obowiązek zawrzeć z nim umowę o pracę, a nie umowę cywilnoprawną.
Sytuacja taka ma miejsce, w szczególności gdy:
- pracownik przychodzi do pracy dzień po dniu (ewentualnie w wyznaczonych dniach, gdy pracuje na część etatu),
- godziny jego pracy ustala pracodawca (np. w grafiku lub harmonogramie pracy),
- pracownik ma obowiązek osobistego wykonywania pracy (nie może powierzyć jej innej osobie w zastępstwie),
- pracodawca lub przełożony (kierownik, brygadzista, mistrz) wydaje mu polecenia i nadzoruje jego pracę.
Zawarcie umowy cywilnoprawnej, w sytuacji gdy powinna być nawiązana umowa o pracę, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika. Pracodawca może zostać za to ukarany grzywną od 1 tys. do 30 tys. zł.
W razie sporu dotyczącego rodzaju zawartej umowy, pracownik ma prawo złożyć pozew do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. W jego imieniu z takim pozwem może również wystąpić inspektor Państwowej Inspekcji Pracy.
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne w ZUS
Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę (pracownicy) oraz na podstawie umowy zlecenia lub umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu (zleceniobiorcy), a także osoby wykonujące umowę agencyjną podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w ZUS. Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczeń społecznych musi zostać zgłoszona do tych ubezpieczeń przez płatnika składek (podmiot powierzający pracę) – w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.
Dla pracownika datą powstania obowiązku ubezpieczenia jest data nawiązania stosunku pracy. Zgodnie z art. 26 Kodeksu pracy stosunek pracy nawiązuje się w dniu określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy. Analogiczna zasada jest stosowana w odniesieniu do zleceniobiorców – podlegają oni ubezpieczeniu w ZUS od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania.
Zawiadomienie powiatowego urzędu pracy przez bezrobotnego o podjęciu pracy
Osoby zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotne powinny pamiętać o obowiązku zawiadomienia tego urzędu w ciągu 7 dni o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub o złożeniu wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz o zaistnieniu innych okoliczności powodujących utratę statusu bezrobotnego albo utratę prawa do zasiłku.
Podstawa prawna: